Αν λάβουμε ως δεδομένο ότι ένα παιδί (0-15 ετών) δεν μπορεί -και δεν χρειάζεται να μπορεί- να αντιμετωπίσει μόνο του μια παραβιαστική συμπεριφορά από από έναν ενήλικα τότε αυτό σημαίνει πρέπει να αναζητήσουμε τρόπους με τους οποίους θα το ενθαρρύνουμε να ζητήσει την υποστήριξη άλλων ενηλίκων π.χ γονείς, κηδεμόνες, συγγενείς, δάσκαλοι κλπ. Κυρίως όμως μιλάμε για γονείς/κηδεμόνες. Η καλλιέργεια ενός κλίματος εμπιστοσύνης και άνευ όρων αποδοχής αποτελεί ένα πολύ σημαντικό προστατευτικό παράγοντα για την πρόληψη και την έγκαιρη αντιμετώπιση της παιδικής σεξουαλικής παρενόχλησης/κακοποίησης. Μερικές βοηθητικές κινήσεις προς αυτήν την κατεύθυνση μπορεί να είναι οι εξής:
Οποιαδήποτε συζήτηση για σεξουαλική κακοποίηση πρέπει να ξεκινά από την έννοια των ορίων και πιο συγκεκριμένα τα όρια του σώματος. Τα παιδιά δεν μπορούν με κανένα τρόπο να βλαφτούν από την ενημέρωση σχετικά με την ανθρώπινη ανατομία και το ότι μπορούν να αποφασίζουν τα ίδια ποιος και που θα τα αγγίζει και αν θα τα αγγίζει. Τα «υποχρεωτικά» φιλιά/αγκαλιές από συγγενείς είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα παραβίασης των σωματικών ορίων ενός παιδιού. Αυτές οι εκφράσεις οικειότητας δεν γίνεται να είναι υποχρεωτικές. Η οικειότητα μοιράζεται, δεν εκβιάζεται.
Η καλύτερη επίγνωση του σώματος τους και η έννοια των ορίων νομοτελειακά οδηγεί και στην έννοια της συναίνεσης. Τι είναι η συναίνεση; Κανένα παιδί δε γεννιέται γνωρίζοντας τι είναι η συναίνεση. Ως εκ τούτου είναι μια έννοια που πρέπει να τους την μάθει κάποιος. Όσο νωρίτερα τόσο το καλύτερο. Χοντρικά, δύο οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούνται ότι συναινούν, όταν συμφωνούν ρητά για το ίδιο πράγμα με την ίδια ακριβώς έννοια.
Πολλές διαδικασίες του σώματος είναι αυτόματες (π.χ χτύποι καρδιάς) και δεν έχουμε τον έλεγχο τους. Είναι λοιπόν πιθανό το σώμα να αντιδράσει κάπως κατά την σεξουαλική παρενόχληση. Ένα παιδί πρέπει να γνωρίζει ότι δεν είναι κάτι κακό αυτό και ότι αρκεί 100% το ότι δεν αισθάνθηκε άνετα/καλά για να αναζητήσει υποστήριξη σχετικά με ό,τι του συνέβη. Η ανεπαρκής επαφή και ενημέρωση σχετικά με το πώς λειτουργεί το ανθρώπινο σώμα μπορεί αν φέρει σε δύσκολη θέση τα παιδιά τα οποία προσέχουν πολλές φορές μην κάνουν/πουν κάτι και συμπεριφερθούν ως «κακά παιδιά» με ότι συνέπειες μπορεί να έχει αυτό για αυτά.
Η παραπάνω πληροφορία αφορά την αίσθηση (συν)ενοχής που καλλιεργείται σε πολλά θύματα σεξουαλικής κακοποίησης. Ένας άλλος τρόπος να νιώσουν έτσι αφορά το γεγονός ότι δεν αντέδρασαν κάπως π.χ να τρέξουν αλλά το ότι έμειναν παγωμένα. Μιας και πολλές φορές είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου η μη αντίδραση σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί σημάδι συνενοχής. Ούτε ΦΥΣΙΚΑ σημάδι συναίνεσης.
Πολλοί θύτες ξεδιάντροπα απειλούν τα παιδιά να μην μιλήσουν με διάφορους τρόπους όπως «αν μιλήσεις θα πω σε όλους τι κακό παιδί είσαι», «αυτό θα είναι το μυστικό μας, δεν μπορεί να το πεις σε κανέναν», «εάν πεις κάτι στη μαμά σου, θα τη στεναχωρήσεις πάρα πάρα πολύ». Μιας και ένα παιδί δεν ξέρει πώς να αντιδράσει σε μια τόσο καινούργια μα και βίαιη –από κάθε άποψη- κατάσταση μπορεί να είναι σωτήριο να γνωρίζει ότι τέτοιες απειλές δεν θα πρέπει να το πτοούν.
Όσο αμήχανο και άβολο και αν είναι αυτό που θα ακολουθήσει, ένας πολύ μεγάλος αριθμός θυτών είναι συγγενείς. Καλό είναι να προετοιμάζουμε τα παιδιά για δυσάρεστες καταστάσεις ΚΑΙ από αυτούς πέρα από τον άγνωστο στο δρόμο που θα τους προσφέρει καραμέλες. Είναι η οδυνηρή πραγματικότητα και δεν θα πρέπει να κλείνουμε τα μάτια σε αυτήν.
Ένας ασφαλής τρόπος να συμπεράνει ένας γονέας πως……. επιδέχεται βελτίωσης ο τρόπος που μεγαλώνει το παιδί του είναι αν το παιδί του σκέφτεται/αναφωνεί «Θα με σκοτώσει ο γονιός μου αν το μάθει αυτό». Και αυτό επειδή η σχέση τους στηρίζεται περισσότερο στον φόβο παρά στην εμπιστοσύνη. Ένα παιδί που δεν φοβάται την αντίδραση του γονιού του απέναντι στο ίδιο για κάτι κακό που του συνέβη είναι πιθανότερο να του μιλήσει.
Τα παιδιά είναι παιδιά και όχι ενήλικες. Αυτό σημαίνει ότι κάποιες φορές μπορεί να θέλουν να πουν κάτι και να μην ξέρουν πώς να το πουν. Η υπομονή, η σαφώς διατυπωμένη διαθεσιμότητα π.χ «είμαι εδώ για σένα» και η ενθάρρυνση με ανοιχτές ερωτήσεις όπως «υπάρχει κάτι που θες να μου πεις;» μπορούν να βγάλουν ένα παιδί από τη δύσκολη θέση να εκφράσει κάτι που δεν έχει καταλάβει καλά καλά και δεν ξέρει πώς να μιλήσει για αυτό.
Οι γονείς επίσης καλούνται να παρατηρούν ραγδαίες αλλαγές στη διάθεση αλλά και τη συμπεριφορά ενός παιδιού. Γιατί δεν θέλει ένα παιδί ξαφνικά να δει τον τάδε; Γιατί ένα παιδί χάνει ξαφνικά την όρεξη του; Γιατί κλαίει και έχει χαμηλωμένο το βλέμμα; Γιατί αποστρέφεται το σχολείο πια; Μπορεί να φοβάται. Μπορεί να ψάχνει τα κατάλληλα λόγια να εκφραστεί.
Τέλος, κάτι άλλο που δεν βοηθάει είναι η δαιμονοποίηση του σεξ και των συναφών σεξουαλικών δραστηριοτήτων. Όσο αναπαρίσταται το σεξ ως άρρητο ταμπού, εξ ορισμού κακό και μιαρό τόσο λιγότερο πιθανό είναι να νιώσει άνετα ένα παιδί θύμα παρενόχλησης να μιλήσει για αυτό. Το (100% συναινετικό) σεξ είναι μια φυσιολογική δραστηριότητα των ενηλίκων που θα τα απασχολήσει στο μέλλον. Προς το παρόν η γνώση είναι δύναμη και όσο πιο ρητά γνωρίζει ένα παιδί πως μπορεί να επικοινωνήσει στους γονείς του μια –οποιαδήποτε-σεξουαλική κίνηση από ένα μεγαλύτερο άτομο χωρίς να κριθεί ως ένοχο ή υπεύθυνο για αυτήν τόσο το καλύτερο.
Κάτι εξαιρετικά κρίσιμο είναι επίσης η σημασία που θα δώσουν οι ενήλικες σε ένα παιδί που εκφράζει ότι παρενοχλήθηκε σεξουαλικά. Είναι πολύ σημαντικό να το πιστέψουμε και να του δώσουμε την μέγιστη δυνατή σημασία. Κατά πάσα πιθανότητα υπέφερε πολύ στην ιδέα ότι το μοιράζεται μαζί μας. Το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να το πιστέψουμε 100% και χωρίς καμία αμφιβολία να ξεκινήσουμε να το διερευνούμε με όποιο τρόπο μπορούμε και να το προστατέψουμε με όποιο τρόπο μπορούμε. Αν τυχόν πράγματι έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά εμείς είμαστε υπεύθυνοι να μην ξαναγίνει αυτό και αυτό είναι μια πολύ σημαντική ευθύνη.
Οι κατευθύνσεις αυτές αφορούν ολόκληρο το φάσμα από την προετοιμασία για προστασία απέναντι σε παραβιαστικές συμπεριφορές (πριν αυτές συμβούν) μέχρι και τη διαχείριση τους εάν -ω μη γένοιτο- αυτές προκύψουν. Φυσικά, κάθε μια από αυτές αξίζει δική της σειρά άρθρων και αναλύσεων. Αν θέλει κάποιος/α περισσότερο διερεύνηση σε κάποια από αυτές, μπορεί να το θίξει φυσικά.
ΠΗΓΕΣ:
Κείμενο του Νίκου Νακόπουλου
Ψυχολόγος MSc, Ψυχοθεραπευτής CBT
Comentários