Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία (ΓΣΨ)

Από την αιτιοκρατία του ερεθίσματος έως τη γνωσιακή αναδόμηση

Η ΓΣΨ είναι μια θεραπεία δια της ομιλίας σε περιπτώσεις τέτοιες στις οποίες το άτομο δυσλειτουργεί. Όπως κάθε αντίστοιχη επιστημονική παρέμβαση που σέβεται τον εαυτό της έτσι και η ΓΣΘ έχει ένα θεωρητικό υπόβαθρο. Μια σύντομη ματιά στην ιστορική διαδρομή της μπορεί να δώσει μια καλύτερη κατανόηση στην σημερινή μορφή της.

Πηγαίνοντας στον 18ο αιώνα βρίσκουμε τον Θετικό Ρεαλισμό των Άγγλων εμπειριοκρατικών Φιλοσόφων Hobbes, Locke, Hume κ.α., ο οποίος επηρεάστηκε και από τον Αριστοτέλη, θεωρώντας ότι ο άνθρωπος είναι ένα «υλικό σύστημα» ή ένας λευκός χάρτης (tabula rasa) έτοιμος για έγγραφές και οι αισθήσεις και η εμπειρική αντίληψη θεωρούνταν ως η μόνη πηγή γνώσης. Αυτό το φιλοσοφικό δόγμα είχε αντίκτυπο στη νεοσύστατη επιστήμη της Ψυχοφυσιολογίας με κύριους εκπροσώπους τους Ivan Pavlov και Wilhelm Wundt, οι οποίοι έθεσαν τα θεμέλεια της Πειραματικής Ψυχολογίας και του Συμπεριφορισμού.

Στον Συμπεριφορισμό το άτομο θεωρείται ότι αντιδρά ανάλογα με τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος του. Έτσι η ανθρώπινη συμπεριφορά μελετήθηκε μέσα από την επεξεργασία και την προσπάθεια ελέγχου των περιβαλλοντικών στον άνθρωπο (Ψυχολογία της Μάθησης). Αργότερα ο Skinner εισήγαγε τη λεγόμενη συντελεστική μάθηση δηλαδή την ιδέα ότι οι ίδιες επιπτώσεις της συμπεριφοράς διαμορφώνουν και την ίδια τη συμπεριφορά και οι νόμοι της μάθησης έλαβαν ιδιαίτερη προσοχή.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 παρατηρείται ουσιαστικά ένα ρήγμα στο δογματισμό των Συμπεριφοριστών χάρη στην άνθιση ενός νέου κλάδου της Ψυχολογίας που ονομάζεται Γνωστική Ψυχολογία. Ουσιαστικά αυτό που έφερε το ρήγμα αφορούσε τη δυνατότητα της διαμεσολάβησης εκ μέρους του ατόμου μεταξύ των ερεθισμάτων και της συμπεριφοράς που θα υιοθετούσε, το ότι δηλαδή οι άνθρωποι επεξεργάζονται τα μηνυμάτα που δέχονται από το περιβάλλον. Αυτός ο τρόπος εξέτασης της ανθρώπινης συμπεριφοράς δίνει έμφαση στην δυνατότητα των γνωστικών διεργασιών του ανθρώπου, οι οποίες ως ενδιάμεσες μεταβλητές – μεταξύ περιβαλλοντικών επιδράσεων και συμπεριφοράς – παρεμβαίνουν και διαμορφώνουν. Έτσι, ο άνθρωπος δεν θεωρείται πλέον άβουλο και απαθές έρμαιο των εξωτερικών συνθηκών αλλά αποκτά πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς μέσω γνωστικών, συναισθηματικών και βιολογικών παραμέτρων.

Στη συνέχεια, κατά την δεκαετία του 2000 ακούγεται όλο και πιο πολύ το έργο του E.J.Young αναφορικά με τα δυσλειτουργικά σχήματα, τα οποία ξεκινάνε να διαμορφώνονταιαπό τις πρώιμες εμπειρίες της παιδικής ηλικίας. Η συστηματοποίηση της νέας γνώσης οδήγησε στη Θεραπεία Σχημάτων, που αφορά σήμερα τις νεότερες τάσεις στη Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική θεραπεία. Υπάρχει συνεχώς αυξανόμενη βιβλιογραφία στις νέες τάσεις στην οποία προστίθενται ερευνητικά δεδομένα από τις Νευροεπιστήμες δίνουν συνεχώς νέα ώθηση τόσο στη θεωρία όσο και την πράξη της γνωσιακής - συμπεριφοριστικής θεραπείας.

Ο μονόπλευρος –με τα σημερινά δεδομένα- Συμπεριφορισμός λοιπόν των αρχών του 19ου αιώνα διευρύνθηκε, και εμπλουτίστηκε. Σήμερα προσπαθούμε να έχουμε πιο ολοκληρωμένη άποψη για την κατανόηση των φαινομένων που διαμορφώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά. Επίσης είναι πολύ σημαντικό ότι δεν παραγνωρίζεται και ο παράγων «σύστημα» δηλαδή το κοινωνικό περιβάλλον το οποίο βρίσκεται σε δυναμική σχέση «δούναι και λαβείν» με τον άνθρωπο. Σχεδόν την ίδια εποχή άρχισαν να εμφανίζονται και άλλες νέες προσεγγίσεις όπως η Διαλεκτική Συμπεριφορική θεραπεία της M. Linehan, η Γνωσιακή Θεραπεία βασισμένη στην Ενσυνειδητότητα της V. Segal, J. M.G. Williams και J.D. Teasdale και η Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης των S. Hayes, K. Strosahl & K. Wilson. Οι προσεγγίσεις αυτές συμπληρωματικά της ΓΣΘ προσθέτουν σημαντικό εύρος γνώσεων αλλά τεχνικές αλλαγής και προόδου

Έτσι η ΓΣΘ σήμερα αφορά μια σειρά πειραματικών ψυχολογικών μεθόδων με τη βοήθεια των οποίων μπορούν να μειωθούν ή να εξαλειφθούν διάφορες ψυχοκοινωνικές δυσκολίες. Τόσο η ερμηνεία της δημιουργίας και διατήρησης της προβληματικής συμπεριφοράς όσο και οι μέθοδοι παρέμβασης βασίζονται κυρίως στην Ψυχολογία της Μάθησης και την Γνωστική Ψυχολογία, ταυτόχρονα όμως λαμβάνονται υπόψη νέα δεδομένα από την έρευνα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, η οποία διεξάγεται από πολλά και διαφορετικά επιστημονικά πεδία (διεπιστημονική οπτική).

Συνοπτικά ο βασικός πυρήνας της Γ/Σ Ψ αποτελείται από τρεις βασικές αρχές:

η γνωσιακή λειτουργία επηρεάζει τη συμπεριφορά,
η γνωσιακή λειτουργία μπορεί να ελεγχθεί και να μεταβληθεί και
οι επιθυμητές αλλαγές στη συμπεριφορά μπορούν να επηρεαστούν από γνωσιακές αλλαγές.

Τα γενικά χαρακτηριστικά της Γ/Σ Ψ μπορούν να συνοψισθούν ως εξής:

Ο θεραπευτής καλείται αρχικά στην φάση της διερεύνησης να καταλάβει με ποιο τρόπο το θεραπευόμενο άτομο νοηματοδοτεί τον κόσμο και πως αυτό τον επηρεάζει συναισθηματικά αλλά και τι επιπτώσεις έχει στη συμπεριφορά του. Με την αναγνώριση των διεργασιακών λαθών στο τρόπο σκέψης του πελάτη ξεκινά και η διαδικασία της παρέμβασης.
Η σχέση μεταξύ θεραπευτή/τρια και θεραπευόμενου ατόμου είναι μιας σχέση συνεργασίας «θα συνεργαστούμε για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημά σου" αντί σχέσης εξουσίας "εγώ θα σε θεραπεύσω".
Η επιλογή των θεραπευτικών στόχων γίνεται από κοινού συνεργατικά.
Πραγματοποιούνται τακτικές αξιολογήσεις της προόδου έτσι ώστε οι δυό του να είναι ενήμεροι για την πορεία της θεραπείας.
Πολύ μεγάλη σημασία έχει τι γίνεται εκτός της θεραπευτικής αίθουσας δηλαδή πώς σκέφτεται, συμπεριφέρεται και αισθάνεται το άτομο ανάμεσα στις συνεδρίες.

Οι μέθοδοι και οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται στη Γ/Σ Ψ μπορεί να πάρουν διάφορες μορφές, δηλαδή να είναι π.χ. μια κλασσική συμπεριφοριστική μέθοδος με περιορισμένη ενεργό συμμετοχή του θεραπευόμενου όπως είναι η συστηματική ενίσχυση μιας θετικής αλλαγής, ένας συνδυασμός μιας συμπεριφοριστικής τεχνικής και μιας γνωσιακής τεχνικής ή μια γνωσιακή τεχνική όπου η συστηματική αμφισβήτηση διεργασιακών λαθών.

Η αξιοπιστία της ΓΣΨ βασίζεται στον συνεχή έλεγχο της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων και τη σχετικά μικρότερη χρονική διάρκειά τους από άλλες ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Ο συνδυασμός αυτός έχει προσφέρει στη ΓΣΘ ένα οικονομικό πλεονέκτημα που της έχει δώσει τη δυνατότητα να

Ενδεικτική Βιβλιογραφία στα Ελληνικά:

Beck, Α.Τ. (1992) Δεν αρκεί μόνο η αγάπη. Επιστ. Επιμ. Γ. Σίμος. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη
Blaszczynski, A. (2003) Tζόγος: Ξεπερνώντας το πάθος για τα τυχερά παιχνίδια. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα*
Herbert, M. (1992) Ψυχολογικά προβλήματα παιδικής ηλικίας (τομ.α’, τομ.β’) Ι.Ν.Παρασκευόπουλος (επιμ.) Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.*
Herbert, M. (1992) Ψυχολογικά προβλήματα εφηβικής ηλικίας, Α. Καλαντζή-Αzizi Επιμ. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.*
Hoffman, N. (2009). Όταν το άγχος και ο ψυχαναγκασμός περιορίζουν τη ζωή. Ε. Χάιντς. (επιστ. επιμ.). Θεσσαλονίκη: University Studio Press
Dattilio, F.M., Padesky, C.A. (1995) Καλαντζή-Aζίζι, Α. (επιμ.), Συμβουλευτική ζευγαριών, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα*
Καλαντζή-Αζίζι, Α. (1998 Ε΄έκδοση) Εφαρμοσμένη Κλινική Ψυχολογία στο χώρο του Σχολείου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.*
Καλαντζή-Αζίζι, Α. & Δέγλερης,Ν. (1992) τόμ.1, Θέματα Ψυχοθεραπείας της Συμπεριφοράς, Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Έρευνας της Συμπεριφοράς, Ινστιτούτο Έρευνας & Θεραπείας της Συμπεριφοράς.*
Καλαντζή-Αζίζι, Α.(1998 Ε΄έκδοση) Εφαρμοσμένη Κλινική Ψυχολογία στο χώρο της υγείας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.*
Καλαντζή-Αζίζι, Α. (1997) Εφαρμογές της Γνωστικής Ψυχολογίας στη Κλινική Πρακτική, Ψυχολογία, 4 (2), 118-128
Καλαντζή-Αζίζι, Α. Γαλανάκη, Ε. (2001) Η ψυχοθεραπεία ως σύστημα και η αναγκαιότητα ενός «ανοίγματος». Παραδείγματα της συστημικής οπτικής στη γνωσιακή-συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία, Ψυχολογία, Ειδικό τεύχος «Κλινική Ψυχολογία», 8 (2), 153 – 172.
Καλαντζή – Αζίζι, Α. & Ζαφειροπούλου, Μ. (2012). Προσαρμογή στο Σχολείο, Αθήνα: Πεδίο
Καλαντζή-Αζίζι, Α. & Καραδήμας, Ε. (2003). Ένα πιλοτικό πρόγραμμα για ομαδική διαχείριση του φοιτητικού στρες: περιγραφή και προκαταρκτικά δεδομένα, Ψυχολογία, 10, 330 – 342.
Καλαντζή – Αζίζι, Α. & Καραδήμας, Ε. (2005). Ερμηνευτικά Μοντέλα της Μετατραυματικής Διαταραχής Άγχους: Η Γνωσιακή – Συμπεριφορική Κατεύθυνση, Ψυχιατρική, 16, 137 – 153.
Καλαντζή – Αζίζι, Α. & Καραδήμας, Ε. (2006). Ομαδικές παρεμβάσεις γνωσιακής – συμπεριφορικής κατεύθυνσης, ειδικό τεύχος. Κ. Ναυρίδης & Α. Καλαντζή – Αζίζι, (επιμ.) Ψυχολογία, 13, 1 – 17
Καραδήμας, Ε.Χ. (2005). Ψυχολογία της Υγείας: Θεωρία και Κλινική Πράξη, Αθήνα: Τυπωθήτω – Γ. Δάρδανος
Kanfer, F. H. (2000). Από την κλασική εξαρτημένη μάθηση και τη συντελεστική μάθηση στην προσανατολισμένη προς το σύστημα θεραπεία της συμπεριφοράς. Κ. Αγγελή, & Γ. Ευσταθίου (μτφρ. και επιστ. επιμ.). Τετράδια Ψυχιατρικής, 71, 49-58.
Leahy, R. L. (2011). Αντιμετωπίζοντας την Αντίσταση στην Ψυχοθεραπεία. Ε. Χάιντς (επιστ. επιμ.). Θεσσαλονίκη: University Studio Press
Marks, I. (1991) Νικήστε τις φοβίες, Ι. Κασβίκης (επιμ.), Αθήνα, Εκδόσεις Λήθη.
Μέλλον, Ρ. (2005). Ανάλυση της Συμπεριφοράς, Αθήνα: Πεδίο.
Μιτσικίδου, Α. (2014). Εγώ και οι Άλλοι, Αθήνα: Εκδ. Ι.Σιδέρης.
Molnar, A. & Lindquist, B. (2013). Προβλήματα Συμπεριφοράς στο Σχολείο/ Α. Καλαντζή – Αζίζι (επιστ. επιμ.), Αθήνα: Πεδίο.
Μπακομήτρου, Φ. & Καλαντζή – Αζίζι, Α. (2008). Διαταραχές Πρόσληψης Τροφής στην παιδική και εφηβική ηλικία: γνωσιακές – συμπεριφοριστικές παρεμβάσεις στο Η. Κουρκούτας & Jean – Pierre Chartier (επιμ.) Παιδιά και έφηβοι με ψυχοκοινωνικές και μαθησιακές διαταραχές (137 – 146), Αθήνα: Τόπος
Μπουλουγούρης, Ι. (1991) Φοβίες και η αντιμετώπισή τους. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.*
Μπουλουγούρης, Ι. (1994) Κατανόηση του σεξ: εσφαλμένες αντιλήψεις, επιστημονικά δεδομένα και σύγχρονη θεραπεία, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα*
Μπουλουγούρης, Ι. (1995), τόμ. 2, Θέματα Γνωσιακής και Συμπεριφοριστικής Θεραπείας – Τόμος Β΄, Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Έρευνας της Συμπεριφοράς, Ινστιτούτο Έρευνας & Θεραπείας της Συμπεριφοράς.*
Μπουλουγούρης, Ι. (1996), τομ. 3, Θέματα Γνωσιακής και Συμπεριφοριστικής Θεραπείας – Τόμος Γ΄, Αθήνα: Ελληνική Εταιρεία Έρευνας της Συμπεριφοράς, Ινστιτούτο Έρευνας & Θεραπείας της Συμπεριφοράς.*
Neuhaus, C. (1998). To Υπερκινητικό Παιδί και τα Προβλήματά του, Μ. Ζαφειροπούλου (επιμ.), Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα*.
Παρασκευόπουλος, Ι.Ν. &Herbert, M. (2014). Ψυχολογικά προβλήματα παιδιών και εφήβων, Αθήνα: Πεδίο.
Παπαγεωργίου, Β. (2011) (επιμ.) Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία των διαταραχών πρόσληψης τροφής. Θεσσαλονίκη: University Studio Press.
Παπακώστας, Ι. (1996) Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία: Θεωρία και πράξη, Αθήνα, Ινστιτούτο Έρευνας & Θεραπείας της Συμπεριφοράς*
Ρούσσος, Π.Λ. (2012). Γνωστική Ψυχολογία: Οι βασικές γνωστικές διεργασίες, Αθήνα: Τόπος.
Ρούσσος, Π.Λ. (2014). Γνωστική Ψυχολογία: Ανώτερες γνωστικές διεργασίες, Αθήνα: Τόπος.
Ronen, T. (1999) Η γνωστική-εξελικτική θεραπεία στα παιδιά, Μ.Ζαφειροπούλου (επιμ.) Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα*
Singer-Kaplan, Η. (1995) Πώς να ξεπεράσετε την πρόωρη εκσπερμάτωση. Αθήνα, Πατάκη
Skinner, B. F. (2013). Περί Συμπεριφορισμού. Ρ. Μέλλον (επιστ. επιμ.), Αθήνα: Πεδίο
Stallard, P. (2006). Σκέφτομαι Σωστά – Νιώθω Καλά: Ένα Εγχειρίδιο Γνωσιακής – Συμπεριφορικής Θεραπείας για παιδιά και νέους. Μ. Ζαφειροπούλου (επιστ. επιμ.). Αθήνα: Τυπωθήτω – Γ. Δάρδανος
Stallard, P. (2011). Σκέφτομαι Σωστά – Νιώθω Καλά: Οδηγός του Ειδικού. Μ. Ζαφειροπούλου (επιστ. επιμ.). Αθήνα: Τυπωθήτω – Γ. Δάρδανος
Χαρίτου-Φατούρου, Μ & Χαλιμούρδας, Θ. (2014). Νέες τάσεις στη Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Θεραπεία, Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη
Χαλιμούρδας, Θ. & Σωτηροπούλου, Β. (2012). Κατανοώντας την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή, Αθήνα: Εκδόσεις ΒΗΤΑ
Χαλιμούρδας, Θ. & Σωτηροπούλου, Β. (2012). Κατανοώντας τον Πανικό και την Αγοραφοβία, Αθήνα: Εκδόσεις ΒΗΤΑ
Χαλιμούρδας, Θ. & Σωτηροπούλου, Β. (2013). Κατανοώντας τις Ειδικές Φοβίες. Ν. Βαϊδάκης (επιμ.), Αθήνα: Εκδόσεις ΒΗΤΑ
Waller, G., Cordery, H., Corstotphine, E., Hinrichsen, H., Lawson, R., Mountford, V., & Russel, K. (2011). Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Θεραπεία της Διαταραχής Πρόσληψης Τροφής, Β. Παπαγεωργίου (επιστ. επιμ.). Θεσσαλονίκη: University Studio Press
ΣΕΙΡΑ: Κλινική Ψυχολογία – Ψυχοθεραπεία, εκδόσεις ΠΕΔΙΟ. Υπεύθυνη σειράς: Α. Καλαντζή-Αζίζι
Βεντουράτου, Δ. (2009). Εισαγωγή στην ψυχοτραυματολογία και στην τραυματοθεραπεία: Η μέθοδος EMDR
Bennet, P. (2010). Κλινική Ψυχολογία και Ψυχοπαθολογία, (επιστ. επιμ.) Α. Καλαντζή – Αζίζι & Γ. Ευσταθίου
Γονιδάκης, Φ. & Χαρίλα, Ν. (2011). Διαταραχές πρόσληψης τροφής: Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Προσέγγιση.
Ζαφειροπούλου, Μ., Χαρίλα, Ν., & Αβαγιανού, Π. (2012). (επιστ. επιμ.) Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Θεραπεία Οικογένειας: Από τη θεωρία στην πράξη.
Ζαφειροπούλου, Μ., Αγγελοσοπούλου, Α., Αβαγιανού, Π. Α., Γκαραγκούνη – Αραίου, Φ. & Ρούση – Βέργου, Χ. Ι. (2012). (επιστ. επιμ.) Δυνατότητες και Δυσκολίες Παιδιού και Εφήβου: Γνωσιακές – Συμπεριφοριστικές Προσεγγίσεις.
Heiden, L.A. & Hersen, M. (2012). Εισαγωγή στην Κλινική Ψυχολογία, (επιστ. επιμ.) Α. Καλαντζή – Αζίζι & Φ. Αναγνωστόπουλος
Καλαντζή - Αζίζι, Α. σε συνεργασία με τους Αγγελή, Κ. & Ευσταθίου, Γ. (2011). Αυτογνωσία και Αυτοδιαχείριση: Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Προσέγγιση.
Καλαντζή-Αζίζι, Α. & Σοφιανοπούλου, Α. (2015, υπό έκδοση). Εισαγωγή στη Γνωσιακή-Συμπεριφοριστική Θεραπεία Παιδιών και Εφήβων, Αθήνα:Πεδίο.
Westbrook, D., Kennerly, H. & Kirk, J. (2012). Εισαγωγή στη γνωσιακή – συμπεριφοριστική θεραπεία: Τεχνικές και Εφαρμογές. Α. Καλαντζή – Αζίζι & Γ. Ευθυμίου (επιμ.)
ΣΕΙΡΑ: Αυτοβοήθεια-Αυτοεκπαίδευση Εκδόσεις ΠΕΔΙΟ. Υπεύθυνη σειράς: Α. Καλαντζή-Αζίζι
Kennerley, H. (2014). Ξεπερνώντας το Άγχος, Μ. Χαρίτου-Φατούρου (επιμ.)
Gilbert, P. (2014). Ξεπερνώντας την Κατάθλιψη, Δ. Μόνος (επιμ.)
Silove, D. & Manicavasagar, V. (2014). Ξεπερνώντας τον Πανικό, Θ. Καλπάκογλου (επιμ.)
ΣΕΙΡΑ: Βιβλιοθήκη της Ψυχοθεραπείας Εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ. Επιστ. Διευθυντής: Γ. Σίμος
Beck, J. (2004). Eισαγωγή στη Γνωστική Θεραπεία, Γ. Σίμος (επιστ. επιμ.)
Fairburn, C. G., Cooper, Z., & Hawker, D. M. (2007). Γνωστική – συμπεριφορική θεραπεία της παχυσαρκίας, Γ. Σίμος (επιστ. επιμ.)
Norman, E. B. & Donald, D.M. Ενισχυμένη γνωστική – συμπεριφορική θεραπεία ζευγαριών.
Σίμος, Γ. (επιμ.) (2010). Γνωστική – Συμπεριφορική Θεραπεία. Ένας οδηγός στην Κλινική Πράξη
Turkingston, D. & Kingdon, D. (2011). Γνωστική Θεραπεία της Σχιζοφρένειας
Young, E. J., Klosko, S., & Weisshaar, E. M. (2008). Θεραπεία Σχημάτων: Ένας οδηγός για το θεραπευτή, Γ. Σίμος (επιστ. επιμ.)
Εκδόσεις Ινστιτούτου Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς (ΙΕΘΣ)
Αντωνίου, Β., Ευθυμίου, Κ., & Μυλωνά, Κ. (2015). Κοινωνικό άγχος, διεκδικητικότητα και κοινωνική φοβία: Ένα δομημένο ομαδικό πρόγραμμα γνωσιακής - συμπεριφοριστικής θεραπείας . Αθήνα: Εκδόσεις ΙΕΘΣ.
Ευθυμίου, Κ. & Κουλουβάρη, Μ.Σ. (2014). Τεχνικές της Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Θεραπείας, τομ. Α.
Ευσταθίου, Γ., Ευθυμίου, Κ. & Χαρίλα, Ντ. (2014). Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεία Διαταραχών Προσωπικότητας.
Ηλεκτρονικές Εκδόσεις ΙΕΘΣ, www.ibrt.gr.
Ευθυμίου, Κ. & Χαρίλα, Ντ. (2013). Ψυχοθεραπευτική Πράξη.
Ευθυμίου, Κ. Μαυροειδή, Α. , Παυλάτου, Ε. & Καλαντζή-Αζίζι, Α. (2013). Πρώτες βοήθειες ψυχικής υγείας.
Καλπάκολου, Θ. (2013). Άγχος και Πανικός
Ελληνικό Περιοδικό Γνωσιακής-Συμπεριφοριστικής Έρευνας και Θεραπείας, (τομ. 1., τευχ. Ιαν-Σεπτ. 2014, εκδ. ΙΕΘΣ και ΕΕΕΣ).